‘Erfvijand overrompelde slapend Nederland’
kopt het Nieuwsblad van het Noorden van maandag 2 februari 1953. En: ‘Zeeland het zwaarst getroffen’. In het centrum van Vlissingen stond 3 meter water. Het is een gruwelijk verhaal, met heel veel persoonlijk verdriet, waarover we Ria Geluk zonet hoorden vertellen. In 1953 werden de Nederlandse Deltawerken geboren. En sinds 2010 hebben we het Deltaprogramma.
Op 4 november 2010 werd in het Circustheater op Scheveningen een goede traditie ingezet: het eerste landelijke Deltacongres werd geopend door Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje.
“Het doel van het Deltaprogramma is om ons land nu en in de toekomst te beschermen tegen hoog water en om de zoetwatervoorziening op orde te houden.”
Zegt het programmaboekje van 2010. En dat is nog steeds zo.
“In het Deltaprogramma staat de samenhang centraal. Onze delta is immers een samenhangend geheel: waterstaatkundig, economisch en maatschappelijk.”
Staat iets verderop. Ook dat klopt uiteraard nog steeds. Misschien nog wel meer dan ooit.
Negen jaar geleden had u het over klimaatverandering, klimaatadaptatie. Over veiligheid van kust en de rivieren, over zoetwater, Zeeland, de Waddenzee en het land ertussen. Alsof de tijd stil heeft gestaan, zou je kunnen denken. Maar dat denken we niet. Want veranderlijkheid, dat is de kern van al deze thema’s. Wonen in een delta stelt ons voor grote opgaven. Zeker in Nederland. Zeker ook hier in Zeeland.
Er is een belangrijke nieuwe opgave aan het Deltaprogramma toegevoegd: de ‘ruimtelijke adaptatie’. We passen de inrichting van ons land aan, zodat we voorbereid zijn op extremer weer, zoals hevige regenval, periodes van droogte. Want de omstandigheden veranderen. Voortdurend. En dat vraagt veerkracht van ons.
Het Deltaprogramma is een goed doordacht actieplan. Elk jaar opnieuw vastgesteld, met de meest actuele kennis als basis. De essentie is: samenwerking op alle niveaus: van onze eigen achtertuin, de straat, de wijk, de regio tot nationaal niveau. Een verwevenheid van overheden, kennisinstellingen, bedrijven en grote maatschappelijke betrokkenheid. Hoe wij dat doen, dat is uniek in de wereld. Daar mogen we trots op zijn!
Elke 6 jaar ‘herijken’ we het hele plan. Een moment van bezinning op basis van de meest actuele kennis. Een moment om bij te sturen op de lange termijn maatregelen als dat nodig is. Een adaptief systeem dus, waarbij voortdurende kennisopbouw, wendbaarheid en samenwerking kernelementen zijn. Nederland is een van de laagst gelegen landen ter wereld. Het water komt van drie kanten op ons af: van de zee, de rivieren, en uit de lucht. Toch is Nederland nog steeds de veiligste delta ter wereld. Dat betekent volgens mij in ieder geval dit: wij doen het hartstikke goed!
En dat is vooral uw grote verdienste: waterprofessionals en bestuurders in de Nederlandse traditie. Nederlands waterbeheer is dan ook een uniek en steeds gewilder exportproduct. Een grote verdienste, maar geen reden voor feest. Want wij kunnen onze technologie en besluitvorming nog zo cutting edge en state of the art voor elkaar hebben; de wereld om ons heen staat ook niet stil:
-
De zeespiegel lijkt harder te gaan stijgen dan tot nu toe becijferd.
-
Onze rivieren hebben steeds grotere hoeveelheden water te verwerken in korte tijd. Langdurige laagwaterstanden komen ook steeds vaker voor. Dit soort beelden. U kent ze.
-
En periodes van droogte en verzilting van de bodem zetten onze zoetwatervoorraden onder druk.
Maar ook schadelijke stikstofverbindingen en PFAS vragen nu onze volle aandacht. Wij hebben de gezondheid van mens en dier, van ons water en onze leefomgeving te beschermen. En tegelijkertijd willen we het land in beweging houden. Dat is werken aan vele belangen tegelijk. En ondertussen komt die deadline voor de Kaderrichtlijn Water – 2027 – steeds dichterbij.
Dames en heren,
In september kwam het rapport van het IPCC uit. De cijfers liegen er niet om. We gaan in het Deltaprogramma nu nog uit van een zeespiegelstijging van 1 meter in het jaar 2100. Maar het kan meer kan worden, zeker als we de klimaatdoelen van Parijs niet halen.’ Dat betekent dus nogal wat voor de veiligste delta van de wereld! Wonen onder N.A.P.: never a dull moment.
Want Antarctica was lange tijd een ‘onbekend continent’. Google maar eens – in de pauze, graag – op ‘wereldkaart.’ 10 tegen 1 dat Antarctica er niet op staat. Maar nu dondert het daar. Te lang geen aandacht gehad. En er valt ijs in het zeewater. Veel ijs. Het is belangrijk dat we precies weten hoeveel ijs. Daarom hebben we het Kennisprogramma zeespiegelstijging. De resultaten van dit kennisprogramma gebruiken we bij de herziening van het Deltaprogramma in 2026. Zijn iconen van onze waterbouw, zoals de Stormvloedkering Oosterschelde en de Maeslantkering nog up to date, of zijn technische aanpassingen nodig om ze in functie te houden? Dat soort vragen liggen dan op tafel. We zullen ons moeten aanpassen aan de nieuwe realiteit. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.
Volgend jaar, op 22 oktober 2020, organiseren we daarom de Climate Adaptation Action Summit in Amsterdam. Dat is geen praat-conferentie, maar een actie-conferentie. We gaan dan acties, best practices, kennis en innovaties delen met deelnemers van over de hele wereld. Dat gaat over uw werk. Over innovaties van de waterschappen en Rijkswaterstaat waardoor zoetwater beter vastgehouden en verdeeld kan worden in perioden van droogte. Over structurele maatregelen die nodig zijn voor een ‘klimaatbestendige’ zoetwatervoorziening:
-
door met geavanceerd waterbeheer in ons rivierengebied de bovenlopen van Lek en Hollandse IJssel zoet te houden;
-
door in droge jaren water uit de Waal via het Amsterdam-Rijnkanaal naar het IJsselmeer te voeren en zo de voorraad op peil te houden.
Het gaat over klimaatbuffers in de Oosterschelde, zoals de verstevigde schorren bij de Oesterdam. Een mooi Building with Nature concept waardoor de golfoploop wordt geremd en de waterkering wordt ontzien. Het gaat over ‘Innovaties in de kustlijnzorg’. Een project waarmee we de markt uitdagen om met duurzame innovaties voor de uitvoering van de kustlijnzorg te komen. Maar ook over ons Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie: al die maatregelen om wateroverlast, hittestress en droogte te lijf te gaan. Maatregelen op alle niveaus, van onze achtertuinen, straten, regio’s tot landelijke projecten. Maatregelen waar onze steden ook mooier en groener van worden.
Over de zandsuppletie op de Roggenplaat in de Oosterschelde. Een intergetijdengebied, en daarmee een nieuwe techniek. Het kan ons veel leren over deltabescherming bij een snelle zeespiegelstijging. Een samenwerking tussen regionale en landelijke partijen, en lokale bewoners die met crowdfunding betrokken zijn. Deze laatste twee voorbeelden zeggen eigenlijk alles: water is van ons allemaal.
En iedereen doet mee. Waterschappen, gemeenten en provincies, ondernemers, bouwers, corporaties, VvE’s, mensen die tegels uit hun tuin halen, en er planten voor terugzetten. Water zit in ons bloed – [er is geen arts die dit zal tegenspreken.]
Wij wonen in de veiligste delta ter wereld. En dat willen we zo houden.
Dames en heren,
We gaan aan de slag. Er is werk aan de winkel. Veel werk. Belangrijk werk. Opdat wij nooit meer overrompeld worden.
Ik wens u een goed en vruchtbaar congres toe!
Dank u wel.