Beste mensen,
Mooi om hier voor het eerst te zijn op de Nationale Milieudag, vijftig jaar na het alarmerende rapport van de Club van Rome. 

Twee weken geleden was ik in Stockholm bij de mondiale conferentie over milieu georganiseerd door de Verenigde Naties. Ook díe VN-conferentie stond in het teken van 50 jaar Club van Rome. EN het was 50 jaar geleden dat - ook in Stockholm - de eerste milieuconferentie werd gehouden. 

In 1972 werd deze geopend door Indira Ghandi, de premier van India. Zij begon haar toespraak met het verwelkomen van – en ik citeer: ‘the fresh expression of the spirit which created the United Nations-concern for the present and future welfare of humanity.’
Een fresh expression: dat was het zeker. 
Vijftig jaar geleden werd een nieuw bewustzijn gecreëerd. Internationaal, en ook nationaal. 

Vlak na die VN conferentie in Stockholm kwam al de eerste milieunota in Nederland uit, onder de alleszeggende naam: Urgentienota. 
Een kort citaat hieruit: 
In de strijd tegen het milieubederf dat de gezondheid van de mens en de kwaliteit van het milieu nu of in de naaste toekomst bedreigt, is op korte termijn grote behoefte aan actie: 

• Beperken en stoppen van vormen van milieubederf.
• Herstel van aangerichte schade.
• Treffen van preventieve maatregelen. 

Het is 50 jaar geleden maar zeg nu zelf: dit klinkt akelig actueel!

Zelf ben ik van ná het rapport van de Club van Rome en van ná deze Urgentienota. 
Om precies te zijn werd ik 10 jaar later geboren in een kleine plaats in Zuid-Limburg. Een regio waar de nodige ervaring is opgedaan met het uitputten van de aarde en herstel van aangerichte schade. 
De mijnen waren al acht jaar gesloten toen ik werd geboren, maar ze bleven open in de verhalen. 
Er waren nog steeds veel mensen met gezondheidsproblemen. Ook veroorzaakten de mijnen bodemdaling – soms tot 10 meter, en forse grondwaterdaling. 
Limburg ging uiteindelijk van zwart naar groen. Door allerlei maatregelen is er veel verbeterd. En dat motiveert mij enorm om aan de slag te gaan met de milieu-vraagstukken die er ook nu weer liggen, in heel Nederland. 

De mijnen waren al acht jaar gesloten toen ik werd geboren, maar ze bleven open in de verhalen. 

Waar staan we sinds het rapport van de Club van Rome? 

• Het milieu is op een aantal belangrijke punten verbeterd. De lucht en het water is schoner, de bodem gezonder, zure regen is aangepakt.  
• Veel gevaarlijke stoffen waar we ons toen zorgen over maakten zijn stevig teruggedrongen. Denk aan het verbod op stoffen als PCB’s en DDT.
• Daar staat tegenover dat sindsdien de wereldbevolking is verdubbeld. De middenklasse is verviervoudigd, de welvaart gegroeid. De vraag naar grondstoffen daardoor fors toegenomen. 
• Nieuwe vraagstukken hebben zich aangediend, denk alleen al aan PFAS en stikstof, en niet te vergeten CO2.

Er is vooruitgang geboekt, maar er is nieuwe urgentie nodig. 
De cijfers zijn helder: milieuvervuiling is volgens een bekende studie uit de Lancet (Lancet Commission on Pollution and Health ) goed voor:

•     9 miljoen vroegtijdige sterfgevallen per jaar. 
•     Dat is één op zes overlijdens wereldwijd. 
•     Onderzoekers constateren een stijging van 66 procent in de laatste 20 jaar. 

Klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en milieuvervuiling zijn drie grote crises  die wereldwijd worden erkend. 
Voor de eerste twee bestaan nu grootschalig beleid, voor de derde – milieuvervuiling, bestaat dit in die omvang, nog niet. Wereldwijd wordt al wél erkend dat er meer aandacht moet komen voor milieuvervuiling. 

Dat geldt zeker ook voor Nederland. Het RIVM constateert dat milieuverontreiniging in Nederland voor 4% bijdraagt aan de ziektelast. 
Ook zijn er gebieden waar sprake is van stapeling van problemen en waar de percentages hoger liggen. Denk aan de IJmond en het Rijnmond gebied. 

Er is werk aan de winkel. Daarom zijn we volop bezig een Nationaal Milieuprogramma samen te stellen, voor het eerst weer, na 20 jaar. 
Hiermee pakt het kabinet de regie voor de lange termijn op het gezonder, schoner en veiliger maken van de leefomgeving, zodat we milieuschade voorkomen in plaats van achteraf herstellen. 

Waar moeten we hierbij concreet aan denken?
Allereerst meer samenhang. Het NMP brengt samenhang met alle andere vraagstukken waar we mee bezig zijn, denk aan de woningbouwopgave, de aanpak van klimaatverandering en natuurherstel. 
Er worden nu keuzes gemaakt voor een toekomstig Nederland. Daarin mogen de consequenties voor ons milieu niet ontbreken. Het NMP gaat hierbij helpen. Als een koersboek naar een gezonder en schoner milieu. 

Voorbeeld: sommige maatregelen die positief bijdragen aan het klimaat hoeven helaas niet altijd bij te dragen aan milieu, gezondheid of veiligheid. Batterijen die bijvoorbeeld nodig zijn voor de energietransitie kunnen weer schadelijke chemicaliën bevatten. Bij het maken van keuzes is het daarom van belang dat de afwegingen integraal in beeld worden gebracht.

Ten tweede: inhoudelijke ambities. Ambities om te zorgen voor een gezonde leefomgeving en een circulaire economie. 

Een voorbeeld is de aanpak van chemische stoffen. Nederland omarmt de Europese Chemicaliën Strategie. We hebben eraan meegeholpen, meegeschreven en we gaan ermee aan de slag. 
Hierbij willen we in de toekomst veel vaker stoffen groepsgewijs reguleren in plaats van per stof en per product. Denk bijvoorbeeld aan PFAS. Op dit moment bereiden we een Europees verbod voor op 8000 PFAS stoffen in één keer. Dat is vele malen efficiënter dan steeds een apart verbod op PFAS in bijvoorbeeld koekenpannen of regenjassen. 

Een derde punt is vergunningverlening, toezicht en handhaving, het zogeheten VTH-stelsel. We gaan dit stelsel fors versterken. Dat doen we samen met IPO, VNG en de Omgevingsdiensten. We gaan fors investeren in datakwaliteit, kennis en kunde om partijen steviger te positioneren. Cruciaal voor een schoner milieu.

Concluderend:
Het zijn complexe problemen, die om veel deskundigheid en soms een lange adem vragen. 
Die deskundigheid en lange adem hoop ik ook bij jullie als professionals te vinden, zowel de ervaren rotten in het vak, als de nieuwkomers. 
We hebben elkaar nodig, laten we elkaar ook na vandaag weten te vinden.
Met de totstandkoming van het NMP zullen we dat ook actief doen. We gaan in gesprek met mede-overheden, het bedrijfsleven, belangenorganisaties, kennisinstellingen en inwoners. 

En zeker ook met jongeren. Het is niet voor niets dat ik in Stockholm samen mét de jongerenvertegenwoordiger, de VN heb toegesproken over onze inzet. 
Heel goed dat de Jongerenmilieuraad vandaag ook aanwezig is en een van de workshops verzorgt. Ze schrijven ook mee aan het NMP.  
We maken het NMP samen. Eind 2023 wil ik het NMP kunnen presenteren. Als een nieuwe fresh expression – om Indira Ghandi maar weer aan te halen. Een fresh expression om een gezonde, schone en veilige leefomgeving te realiseren, voor iedereen en overal.  Ik reken op jullie!